علت سوزش و آبریزش چشم

علت سوزش و آبریزش چشم: علت سوزش و آبریزش چشم چیست؟ در این راهنمای جامع از دکتر صدوق، با دلایل رایج از آلرژی و خشکی چشم تا عفونت ها و راهکارهای درمانی و پیشگیری آشنا شوید.

مقدمه: چشم ها، دریچه های ما به سوی جهان پیرامون هستند و سلامت آن ها نقشی حیاتی در کیفیت زندگی ما ایفا می کند. با این حال، گاهی اوقات با علائمی ناخوشایند مانند سوزش و آبریزش مواجه می شویم که می توانند فعالیت های روزمره ما را مختل کنند. این علائم، هرچند ممکن است در ابتدا بی اهمیت به نظر برسند، اما می توانند نشان دهنده مشکلات زمینه ای مختلفی باشند که نیازمند توجه و بررسی دقیق هستند.

علت سوزش و آبریزش چشم

علت سوزش و آبریزش چشم یکی از شکایت های رایج در مراجعات چشم پزشکی است که می تواند افراد را در هر سنی تحت تأثیر قرار دهد. این دو علامت، یعنی احساس سوزش یا گزش در چشم و تولید بیش از حد اشک، اغلب با هم رخ می دهند و می توانند بسیار آزاردهنده باشند. درک اینکه چرا چشم ها دچار این حالت می شوند، مستلزم شناخت ساختار و عملکرد طبیعی چشم و همچنین عواملی است که می توانند این تعادل را بر هم بزنند.

سیستم اشکی چشم، یک سیستم پیچیده و دقیق است که وظیفه تولید، توزیع و تخلیه اشک را بر عهده دارد. اشک نه تنها سطح چشم را مرطوب نگه می دارد، بلکه آن را از ذرات خارجی پاک کرده و حاوی آنزیم ها و آنتی بادی هایی است که از چشم در برابر عفونت محافظت می کنند. هرگونه اختلال در این سیستم، چه در کمیت و چه در کیفیت اشک، می تواند منجر به خشکی، تحریک و در نتیجه سوزش شود.

جالب اینجاست که خشکی چشم خود می تواند باعث آبریزش رفلکسی شود؛ یعنی چشم در پاسخ به خشکی و تحریک، تلاش می کند با تولید اشک بیشتر، سطح خود را مرطوب کند، اما این اشک معمولاً کیفیت لازم برای روان سازی و محافظت مؤثر را ندارد و مشکل اصلی را برطرف نمی کند.

از سوی دیگر، عوامل خارجی متعددی می توانند مستقیماً باعث تحریک سطح چشم و بروز سوزش و آبریزش شوند. آلرژن ها (مانند گرده گیاهان، گرد و غبار، شوره حیوانات)، آلاینده های محیطی (دود سیگار، آلودگی هوا، مواد شیمیایی)، عفونت ها (باکتریایی، ویروسی یا قارچی)، ورود جسم خارجی، استفاده نادرست یا طولانی مدت از لنزهای تماسی، و حتی خستگی چشم ناشی از کار زیاد با صفحات دیجیتال، همگی می توانند علت سوزش و آبریزش چشم باشند.

علاوه بر این، برخی بیماری های سیستمیک (مانند بیماری های خودایمنی، مشکلات تیروئید، دیابت) و مصرف برخی داروها نیز می توانند بر سلامت چشم تأثیر گذاشته و این علائم را ایجاد کنند. بنابراین، شناسایی دقیق علت سوزش و آبریزش چشم نیازمند بررسی کامل تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه دقیق چشم پزشکی و گاهی انجام آزمایش های تکمیلی است تا بتوان مؤثرترین راهکار درمانی را انتخاب کرد. نادیده گرفتن این علائم، به خصوص اگر مداوم یا شدید باشند، می تواند منجر به آسیب های جدی تر به سطح چشم و بینایی شود.

درک مکانیسم اشک و سوزش چشم

برای فهم بهتر علت سوزش و آبریزش چشم، ابتدا باید نگاهی دقیق تر به فیزیولوژی اشک و دلایل بروز احساس سوزش بیندازیم. اشک، مایعی حیاتی است که توسط غدد اشکی (عمدتاً غده اشکی اصلی واقع در قسمت فوقانی خارجی کاسه چشم و غدد کمکی در پلک ها) تولید می شود. این مایع شگفت انگیز ترکیبی پیچیده از آب (حدود ۹۸٪)، الکترولیت ها (سدیم، پتاسیم، کلرید)، پروتئین ها (مانند لیزوزیم، لاکتوفرین، ایمونوگلوبولین A)، لیپیدها و موسین ها است.

اشک دارای سه لایه اصلی است:

1. لایه لیپیدی (چربی): خارجی ترین لایه که توسط غدد میبومین در لبه پلک ها ترشح می شود. وظیفه اصلی آن کاهش تبخیر لایه آبی و ایجاد سطحی صاف برای انکسار نور است.
2. لایه آبی (آبکی): ضخیم ترین لایه میانی که توسط غدد اشکی اصلی و کمکی تولید می شود. این لایه اکسیژن و مواد مغذی را به قرنیه می رساند، چشم را شستشو می دهد و حاوی آنزیم های ضدمیکروبی است.
3. لایه موسینی (مخاطی): داخلی ترین لایه که توسط سلول های جامی (Goblet cells) در ملتحمه تولید می شود. این لایه به پخش شدن یکنواخت لایه آبی روی سطح آب گریز قرنیه کمک کرده و اشک را به سطح چشم می چسباند.

هرگونه اختلال در تولید، ترکیب یا توزیع هر یک از این لایه ها می تواند منجر به ناپایداری پرده اشکی و بروز علائمی مانند خشکی و سوزش شود. به عنوان مثال، اختلال در عملکرد غدد میبومین (Meibomian Gland Dysfunction – MGD) می تواند باعث کاهش لایه لیپیدی، افزایش تبخیر اشک و خشکی تبخیری شود که یکی از شایع ترین علت سوزش و آبریزش چشم است.

احساس سوزش در چشم نتیجه تحریک پایانه های عصبی فراوان موجود در سطح قرنیه و ملتحمه است. این تحریک می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد:

• خشکی: وقتی سطح چشم به اندازه کافی مرطوب نباشد، اصطکاک بین پلک و سطح چشم افزایش یافته و اعصاب تحریک می شوند.
• افزایش اسمولاریته اشک: در شرایط خشکی، غلظت املاح در اشک افزایش می یابد (هایپراسمولاریته) که خود باعث تحریک و التهاب می شود.
• التهاب: حضور واسطه های التهابی (ناشی از آلرژی، عفونت یا بیماری های خودایمنی) مستقیماً پایانه های عصبی را تحریک کرده و باعث سوزش، قرمزی و درد می شود.
• عوامل خارجی: تماس مستقیم با مواد محرک مانند دود، مواد شیمیایی، کلر استخر یا حتی باد شدید می تواند باعث تحریک فوری اعصاب سطحی چشم شود.
• آسیب سطحی: خراشیدگی قرنیه یا وجود جسم خارجی نیز با آسیب به بافت و تحریک اعصاب، سوزش شدیدی ایجاد می کند.

بنابراین، سوزش چشم یک سیگنال هشداردهنده است که نشان می دهد تعادل ظریف سطح چشم به هم خورده و نیازمند توجه است. آبریزش نیز می تواند پاسخی رفلکسی به همین تحریک باشد، تلاشی از سوی چشم برای شستشو و تسکین عامل محرک.

دلایل شایع سوزش و اشک ریزش: از آلرژی تا عفونت

طیف وسیعی از عوامل می توانند مسئول بروز همزمان سوزش و آبریزش چشم باشند. شناسایی علت سوزش و آبریزش چشم کلید اصلی درمان مؤثر است. در ادامه به برخی از شایع ترین این دلایل می پردازیم:

آلرژی های فصلی و محیطی: دشمنان نامرئی چشم

واکنش های آلرژیک یکی از متداول ترین دلایل سوزش، خارش، قرمزی و آبریزش چشم هستند که تحت عنوان کلی کنژنکتیویت آلرژیک شناخته می شوند. این واکنش زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن به موادی که معمولاً بی ضرر هستند (آلرژن ها) بیش از حد واکنش نشان می دهد.

• آلرژی فصلی (Seasonal Allergic Conjunctivitis – SAC): معمولاً در فصول خاصی از سال (بهار و پاییز) به دلیل وجود گرده گیاهان، درختان و علف ها در هوا رخ می دهد. علائم معمولاً شامل خارش شدید، سوزش، آبریزش شفاف و قرمزی هر دو چشم است و ممکن است با علائم دیگری مانند عطسه و آبریزش بینی همراه باشد.
• آلرژی دائمی (Perennial Allergic Conjunctivitis – PAC): این نوع آلرژی در تمام طول سال وجود دارد و معمولاً ناشی از آلرژن های داخلی مانند مایت های گرد و غبار خانگی، کپک ها، شوره حیوانات خانگی (سگ، گربه) است. علائم مشابه نوع فصلی است اما ممکن است شدت کمتری داشته باشد و بیشتر حالت مزمن پیدا کند.
• کراتوکونژنکتیویت بهاره (Vernal Keratoconjunctivitis – VKC): نوع شدیدتر و مزمن تری از آلرژی چشمی است که بیشتر در پسران جوان و در آب و هوای گرم و خشک دیده می شود. علاوه بر علائم معمول، ممکن است باعث ایجاد برجستگی های سنگفرشی (Papillae) در پشت پلک بالا و حساسیت شدید به نور (فتوفوبیا) شود. در موارد شدید می تواند قرنیه را نیز درگیر کند.
• کراتوکونژنکتیویت آتوپیک (Atopic Keratoconjunctivitis – AKC): این نوع آلرژی شدید معمولاً در افرادی رخ می دهد که سابقه بیماری های آتوپیک دیگری مانند اگزما (درماتیت آتوپیک) یا آسم دارند. علائم می تواند بسیار شدید باشد، در تمام طول سال ادامه یابد و خطر آسیب به قرنیه و مشکلات بینایی در آن بیشتر است.

در تمام این موارد، تماس آلرژن با سطح چشم باعث می شود سلول های ماست (Mast cells) در ملتحمه، هیستامین و سایر واسطه های شیمیایی التهابی را آزاد کنند. این مواد باعث گشاد شدن عروق خونی (قرمزی)، افزایش نفوذپذیری عروق (تورم و آبریزش) و تحریک پایانه های عصبی (خارش و سوزش) می شوند. علت سوزش و آبریزش چشم در زمینه آلرژی، همین واکنش التهابی است.

خشکی چشم: فراتر از یک ناراحتی ساده

سندرم خشکی چشم (Dry Eye Syndrome – DES) وضعیتی بسیار شایع است که میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می دهد و یکی از اصلی ترین علت سوزش و آبریزش چشم محسوب می شود. این وضعیت زمانی رخ می دهد که چشم ها به اندازه کافی اشک با کیفیت مناسب تولید نمی کنند یا اشک خیلی سریع تبخیر می شود.

خشکی چشم می تواند به دو دسته اصلی تقسیم شود:

1. خشکی ناشی از کمبود لایه آبی (Aqueous Deficient Dry Eye): در این حالت، غدد اشکی به میزان کافی اشک تولید نمی کنند. این وضعیت می تواند با افزایش سن، برخی بیماری های خودایمنی (مانند سندرم شوگرن، آرتریت روماتوئید)، تغییرات هورمونی (یائسگی)، عوارض جانبی برخی داروها (آنتی هیستامین ها، داروهای ضدافسردگی، داروهای فشار خون) یا آسیب به غدد اشکی مرتبط باشد.
2. خشکی ناشی از تبخیر بیش از حد (Evaporative Dry Eye): این نوع شایع تر است و زمانی رخ می دهد که لایه لیپیدی اشک ناکافی باشد و باعث تبخیر سریع لایه آبی شود. شایع ترین علت آن اختلال عملکرد غدد میبومین (MGD) است. عوامل دیگری مانند پلک زدن ناکافی (به خصوص هنگام کار با کامپیوتر یا مطالعه طولانی مدت)، استفاده از لنزهای تماسی، شرایط محیطی (باد، خشکی هوا، تهویه مطبوع) و التهاب پلک ها (بلفاریت) نیز می توانند در این نوع خشکی نقش داشته باشند.

علائم خشکی چشم بسیار متنوع است و می تواند شامل موارد زیر باشد:

• احساس سوزش، گزش یا خراشیدگی در چشم
• احساس وجود شن یا جسم خارجی در چشم
• قرمزی چشم
• خستگی چشم
• حساسیت به نور (فتوفوبیا)
• تاری دید موقتی که با پلک زدن بهبود می یابد
• مشکل در استفاده از لنزهای تماسی
• و به طور متناقضی، آبریزش بیش از حد چشم: این همان آبریزش رفلکسی است که قبلاً توضیح داده شد. چشم در پاسخ به خشکی و تحریک، اشک بیشتری تولید می کند، اما این اشک ها فاقد ترکیب متعادل لازم برای روان سازی مؤثر هستند.

تشخیص خشکی چشم معمولاً بر اساس علائم بیمار و معاینات چشم پزشکی شامل بررسی کیفیت و کمیت اشک (مانند تست شیرمر یا اندازه گیری زمان شکست اشک – TBUT) و بررسی سطح چشم و لبه پلک ها انجام می شود. مدیریت خشکی چشم بسته به علت و شدت آن متفاوت است و می تواند شامل استفاده از قطره های اشک مصنوعی، پمادهای چشمی، داروهای ضدالتهاب، پلاگ های مجرای اشکی، درمان MGD و تغییرات سبک زندگی باشد. عدم درمان خشکی چشم می تواند منجر به ناراحتی مزمن، التهاب سطح چشم و در موارد شدید آسیب به قرنیه شود.

عفونت های چشمی: بلفاریت، کنژنکتیویت و کراتیت

عفونت های چشمی توسط میکروارگانیسم های مختلفی مانند باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها یا انگل ها ایجاد می شوند و می توانند بخش های مختلف چشم را درگیر کنند. این عفونت ها یکی دیگر از دلایل مهم برای علت سوزش و آبریزش چشم هستند و معمولاً با علائم دیگری مانند قرمزی، ترشحات، درد و گاهی کاهش دید همراهند.

• بلفاریت (Blepharitis): التهاب لبه پلک ها است. این وضعیت بسیار شایع بوده و می تواند باعث قرمزی، تورم، خارش و پوسته پوسته شدن لبه پلک ها شود. بلفاریت اغلب با اختلال عملکرد غدد میبومین (MGD) همراه است و می تواند منجر به خشکی چشم، سوزش و احساس جسم خارجی شود. علت آن می تواند عفونت باکتریایی (معمولاً استافیلوکوک)، مشکلات پوستی (مانند روزاسه یا درماتیت سبورئیک) یا هجوم مایت های دمودکس باشد. مدیریت بلفاریت معمولاً شامل رعایت بهداشت پلک (شستشوی منظم لبه پلک با شامپو بچه رقیق شده یا محلول های مخصوص)، کمپرس گرم و گاهی استفاده از آنتی بیوتیک های موضعی یا خوراکی است.

• کنژنکتیویت (Conjunctivitis): که به آن “چشم صورتی” یا “Pink Eye” نیز گفته می شود، التهاب ملتحمه (غشاء نازک و شفافی که سطح داخلی پلک ها و روی سفیدی چشم را می پوشاند) است. کنژنکتیویت انواع مختلفی دارد:
  • کنژنکتیویت ویروسی: بسیار مسری است و معمولاً توسط آدنوویروس ها ایجاد می شود. علائم شامل قرمزی شدید، آبریزش فراوان و شفاف، سوزش و احساس جسم خارجی است. ممکن است با علائم سرماخوردگی همراه باشد و غدد لنفاوی جلوی گوش متورم شوند. درمان معمولاً حمایتی است (کمپرس سرد، اشک مصنوعی) و خود به خود طی یک تا سه هفته بهبود می یابد. رعایت بهداشت برای جلوگیری از سرایت بسیار مهم است.
  • کنژنکتیویت باکتریایی: نیز مسری است و توسط باکتری هایی مانند استافیلوکوک، استرپتوکوک یا هموفیلوس ایجاد می شود. مشخصه اصلی آن ترشحات چرکی غلیظ (زرد یا سبز رنگ) است که باعث چسبندگی پلک ها به خصوص هنگام بیدار شدن از خواب می شود. قرمزی و سوزش نیز وجود دارد. درمان معمولاً با قطره ها یا پمادهای آنتی بیوتیک موضعی انجام می شود.
  • کنژنکتیویت آلرژیک: که قبلاً به آن اشاره شد و با خارش شدید همراه است.
  • کنژنکتیویت تحریکی: ناشی از تماس با مواد محرک مانند دود، کلر یا مواد شیمیایی.
• کراتیت (Keratitis): التهاب قرنیه (لایه شفاف جلوی چشم) است. این وضعیت جدی تر از کنژنکتیویت است زیرا می تواند منجر به زخم قرنیه، اسکار و کاهش دائمی بینایی شود. کراتیت می تواند علل عفونی (باکتریایی، ویروسی مانند هرپس سیمپلکس، قارچی یا انگلی مانند آکانتامبا – به خصوص در استفاده کنندگان لنز تماسی) یا غیرعفونی (خشکی شدید چشم، آسیب فیزیکی، بیماری های خودایمنی) داشته باشد. علائم کراتیت شامل درد شدید چشم، قرمزی (معمولاً اطراف قرنیه)، سوزش، آبریزش، حساسیت شدید به نور (فتوفوبیا) و کاهش دید است. کراتیت یک اورژانس چشم پزشکی محسوب می شود و نیاز به تشخیص و درمان فوری دارد.
  

تشخیص دقیق نوع عفونت بر اساس معاینه با اسلیت لمپ و گاهی نمونه برداری از ترشحات یا سطح چشم برای کشت و بررسی میکروسکوپی انجام می شود. درمان بسته به عامل ایجادکننده متفاوت است و می تواند شامل آنتی بیوتیک ها، داروهای ضدویروس، داروهای ضدقارچ یا داروهای ضدالتهاب باشد.

ورود جسم خارجی به چشم: یک فوریت پزشکی

ورود هرگونه ذره یا شیء خارجی به داخل چشم، از یک مژه یا ذره گرد و غبار گرفته تا براده های فلزی یا تکه های چوب، می تواند باعث تحریک شدید، درد، قرمزی، سوزش و آبریزش فراوان شود. این یکی از موقعیت هایی است که علت سوزش و آبریزش چشم کاملاً مشخص و ناگهانی است.

حتی اجسام کوچک نیز می توانند باعث خراشیدگی سطح حساس قرنیه (خراش قرنیه یا Corneal Abrasion) شوند که بسیار دردناک است. آبریزش در این حالت یک واکنش طبیعی بدن برای تلاش جهت شستشو و خارج کردن جسم خارجی است.

چه باید کرد؟

1. چشم را نمالید: مالیدن چشم می تواند جسم خارجی را بیشتر در سطح چشم فرو برده یا باعث خراشیدگی بیشتر قرنیه شود.
2. چشم را بشویید: به آرامی چشم را با آب تمیز، سرم نمکی استریل یا محلول های شستشوی چشمی برای چند دقیقه بشویید. می توانید از یک فنجان چشمی (Eye cup) استفاده کنید یا سر خود را زیر جریان ملایم آب نگه دارید و پلک ها را باز نگه دارید.
3. پلک بالا را روی پلک پایین بکشید: گاهی اوقات این کار باعث می شود جسم خارجی که زیر پلک بالا گیر کرده است، توسط مژه های پلک پایین گرفته شده و خارج شود.
4. معاینه کنید: اگر پس از شستشو همچنان احساس وجود جسم خارجی، درد، سوزش یا آبریزش دارید، یا اگر جسم خارجی قابل مشاهده است و خارج نمی شود، فوراً به چشم پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.

چه زمانی مراجعه فوری ضروری است؟

• اگر جسم خارجی نوک تیز باشد (شیشه، فلز، چوب).
• اگر جسم با سرعت بالا به چشم برخورد کرده باشد (مانند کار با دستگاه های برش یا سنگ زنی).
• اگر جسم در خود کره چشم فرو رفته باشد (جسم خارجی داخل چشمی).
• اگر حاوی مواد شیمیایی باشد.
• اگر باعث اختلال دید، خونریزی یا درد شدید شده باشد.

چشم پزشک با استفاده از اسلیت لمپ و شاید قطره بی حسی و رنگ فلورسئین، سطح چشم را به دقت معاینه می کند تا جسم خارجی یا خراشیدگی قرنیه را پیدا کند. در صورت وجود جسم خارجی سطحی، پزشک آن را با ابزار مناسب خارج می کند. خراشیدگی قرنیه معمولاً با پماد آنتی بیوتیک و گاهی پانسمان چشم درمان می شود و طی چند روز بهبود می یابد. اجسام خارجی داخل چشمی نیاز به جراحی فوری دارند.

عوامل محیطی مؤثر بر سلامت چشم

محیط اطراف ما نقش مهمی در سلامت چشمانمان ایفا می کند. بسیاری از عوامل محیطی می توانند به طور مستقیم یا غیرمستقیم علت سوزش و آبریزش چشم باشند.

آلودگی هوا و تأثیر آن بر سوزش چشم

زندگی در شهرهای بزرگ و صنعتی اغلب به معنای قرار گرفتن در معرض سطوح بالایی از آلودگی هوا است. ذرات معلق (PM2.5, PM10)، ازن (O3)، دی اکسید نیتروژن (NO2)، دی اکسید گوگرد (SO2) و سایر آلاینده ها می توانند به طرق مختلف بر چشم ها تأثیر بگذارند:

• تحریک مستقیم: این آلاینده ها می توانند مستقیماً سطح چشم را تحریک کرده و باعث التهاب ملتحمه و قرنیه شوند. نتیجه آن قرمزی، سوزش، خارش و آبریزش چشم است.
• تشدید خشکی چشم: آلودگی هوا می تواند لایه لیپیدی اشک را مختل کرده و تبخیر اشک را افزایش دهد، که منجر به تشدید علائم خشکی چشم می شود.
• افزایش واکنش های آلرژیک: برخی آلاینده ها می توانند سیستم ایمنی را تحریک کرده و فرد را نسبت به آلرژن های دیگر حساس تر کنند، یا خود به عنوان آلرژن عمل نمایند.

در روزهایی که شاخص آلودگی هوا بالاست، افراد، به خصوص کسانی که زمینه خشکی چشم یا آلرژی دارند، بیشتر دچار علائم چشمی می شوند. استفاده از عینک آفتابی بزرگ یا عینک های محافظ در فضای باز، ماندن در خانه در روزهای بسیار آلوده و استفاده از دستگاه های تصفیه هوا در محیط های بسته می تواند به کاهش این اثرات کمک کند. شستشوی چشم ها با اشک مصنوعی پس از بازگشت به خانه نیز مفید است.

قرار گرفتن در معرض دود و مواد شیمیایی

دود سیگار (چه به صورت مستقیم و چه دود دست دوم)، دود ناشی از آتش سوزی یا پخت وپز، و بخارات ناشی از مواد شیمیایی خانگی (مانند سفیدکننده ها، آمونیاک، حلال ها) یا مواد شیمیایی صنعتی، همگی می توانند به شدت محرک چشم باشند.

• دود سیگار: حاوی هزاران ماده شیمیایی سمی است که می توانند باعث سوزش، قرمزی، آبریزش و تشدید خشکی چشم شوند. سیگار کشیدن همچنین خطر ابتلا به بیماری های جدی چشمی مانند دژنراسیون ماکولا وابسته به سن (AMD)، آب مروارید و بیماری چشم تیروئید را افزایش می دهد.
• مواد شیمیایی: تماس مستقیم یا حتی بخارات مواد شیمیایی قوی می تواند باعث سوختگی شیمیایی قرنیه و ملتحمه شود که یک اورژانس پزشکی است و نیاز به شستشوی فوری و فراوان چشم با آب دارد. حتی بخارات ملایم تر نیز می توانند باعث تحریک، سوزش و آبریزش شوند. استفاده از تهویه مناسب و عینک محافظ هنگام کار با مواد شیمیایی ضروری است.

کار طولانی با صفحه نمایشگرها و خستگی دیجیتال چشم

در دنیای امروز، بسیاری از ما ساعت های طولانی را صرف نگاه کردن به صفحه نمایش کامپیوتر، لپ تاپ، تبلت و گوشی های هوشمند می کنیم. این امر می تواند منجر به وضعیتی شود که به آن سندرم بینایی کامپیوتر (Computer Vision Syndrome – CVS) یا خستگی دیجیتال چشم (Digital Eye Strain) گفته می شود. این سندرم یکی از علل شایع ناراحتی های چشمی در جوامع مدرن است.

چرا کار با صفحه نمایشگر باعث مشکل می شود؟

1. کاهش تعداد پلک زدن: به طور ناخودآگاه، هنگام تمرکز بر روی صفحه نمایش، تعداد دفعات پلک زدن ما به نصف یا حتی کمتر کاهش می یابد. پلک زدن برای پخش شدن اشک روی سطح چشم و مرطوب نگه داشتن آن ضروری است. کاهش پلک زدن منجر به خشکی و تبخیر سریع تر اشک می شود.
2. خستگی عضلات چشم: چشم ها باید به طور مداوم برای فوکوس روی صفحه نمایش تلاش کنند و اغلب مجبورند بین صفحه، کیبورد و محیط اطراف تغییر فوکوس دهند. این کار مداوم می تواند باعث خستگی عضلات مژگانی (مسئول فوکوس) شود.
3. نور آبی: اگرچه تحقیقات در مورد اثرات بلندمدت نور آبی صفحه نمایش ها هنوز ادامه دارد، اما قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آن ممکن است باعث خستگی چشم و اختلال در چرخه خواب شود.
4. وضعیت نامناسب بدن و فاصله نامناسب: نشستن نادرست، فاصله خیلی نزدیک یا خیلی دور از صفحه، و زاویه نامناسب دید می تواند فشار بیشتری به چشم ها و گردن وارد کند.
5. تابش خیره کننده (Glare) و کنتراست نامناسب: نور زیاد محیط یا بازتاب نور از صفحه نمایش می تواند باعث ناراحتی چشم شود. کنتراست پایین بین متن و پس زمینه نیز خواندن را دشوارتر می کند.

علائم خستگی دیجیتال چشم شامل موارد زیر است:

• سوزش و خشکی چشم
• آبریزش چشم (به عنوان پاسخ رفلکسی به خشکی)
• خستگی و سنگینی چشم
• تاری دید یا دوبینی موقت
• سردرد
• درد گردن و شانه
• افزایش حساسیت به نور

راهکارهای کاهش خستگی دیجیتال چشم:

• قانون 20-20-20: هر 20 دقیقه کار با صفحه نمایش، به مدت 20 ثانیه به چیزی در فاصله 20 فوتی (حدود 6 متری) نگاه کنید.
• پلک زدن آگاهانه: به خودتان یادآوری کنید که به طور منظم و کامل پلک بزنید.
• تنظیمات صفحه نمایش: روشنایی صفحه را متناسب با نور محیط تنظیم کنید. از فونت های خوانا و اندازه مناسب استفاده کنید. کنتراست را افزایش دهید.
• استفاده از فیلتر نور آبی: بسیاری از دستگاه ها و نرم افزارها امکان کاهش نور آبی را فراهم می کنند، به خصوص در شب.
• تنظیم فاصله و زاویه: صفحه نمایش باید حدود 50 تا 70 سانتی متر از چشم ها فاصله داشته باشد و مرکز صفحه کمی پایین تر از سطح چشم قرار گیرد.
• کاهش تابش خیره کننده: از فیلترهای ضد بازتاب برای صفحه نمایش استفاده کنید و منابع نور شدید را در اطراف خود کنترل کنید.
• استفاده از اشک مصنوعی: قطره های روان کننده می توانند به کاهش خشکی و سوزش کمک کنند.
• معاینات منظم چشم پزشکی: مشکلات انکساری اصلاح نشده (دوربینی، نزدیک بینی، آستیگماتیسم) یا پیرچشمی می توانند علائم خستگی دیجیتال را تشدید کنند.

اگرچه خستگی دیجیتال چشم معمولاً باعث آسیب دائمی نمی شود، اما می تواند کیفیت کار و زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. رعایت این نکات می تواند به کاهش علت سوزش و آبریزش چشم ناشی از کار با دستگاه های دیجیتال کمک کند.

بیماری های زمینه ای و ارتباط آن ها با علائم چشمی

گاهی اوقات، علت سوزش و آبریزش چشم ریشه در مشکلات سلامتی دیگری در بدن دارد. برخی بیماری های سیستمیک می توانند تظاهرات چشمی داشته باشند که شامل این علائم نیز می شود.

بیماری های خودایمنی مانند سندرم شوگرن

بیماری های خودایمنی وضعیتی هستند که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت های سالم خود حمله می کند. چندین بیماری خودایمنی می توانند چشم ها را تحت تأثیر قرار دهند:

• سندرم شوگرن (Sjögren’s Syndrome): این بیماری یکی از شایع ترین علل خودایمنی خشکی چشم و دهان است. سیستم ایمنی به غدد تولیدکننده رطوبت (غدد اشکی و بزاقی) حمله کرده و باعث کاهش شدید تولید اشک و بزاق می شود. نتیجه آن خشکی شدید چشم (کراتوکونژنکتیویت سیکا)، احساس سوزش، خراشیدگی، قرمزی، حساسیت به نور و افزایش خطر عفونت و زخم قرنیه است. آبریزش رفلکسی نیز ممکن است رخ دهد. تشخیص سندرم شوگرن معمولاً با آزمایش خون (آنتی بادی های خاص مانند Anti-Ro/SSA و Anti-La/SSB)، تست های عملکرد غدد اشکی و بزاقی و گاهی بیوپسی از غدد بزاقی لب انجام می شود.
• آرتریت روماتوئید (Rheumatoid Arthritis – RA): علاوه بر درگیری مفاصل، RA می تواند باعث خشکی چشم، یووئیت (التهاب لایه های میانی چشم)، اسکلریت (التهاب صلبیه یا سفیدی چشم) و اپی اسکلریت (التهاب بافت روی صلبیه) شود که همگی می توانند با سوزش و درد همراه باشند.
• لوپوس اریتماتوز سیستمیک (Systemic Lupus Erythematosus – SLE): لوپوس می تواند بخش های مختلف چشم از جمله پلک ها، ملتحمه، قرنیه، شبکیه و عصب بینایی را درگیر کند. خشکی چشم نیز در بیماران لوپوس شایع است.
• اسکلرودرمی (Scleroderma): این بیماری باعث سفت شدن پوست و بافت همبند می شود و می تواند منجر به خشکی شدید چشم و مشکلات پلکی گردد.

مدیریت علائم چشمی در این بیماران نیازمند همکاری نزدیک بین روماتولوژیست و چشم پزشک است. درمان بیماری زمینه ای و استفاده مکرر از اشک مصنوعی، داروهای ضدالتهاب موضعی و گاهی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی ضروری است.

مشکلات تیروئید و چشم ها

بیماری های تیروئید، به خصوص پرکاری تیروئید ناشی از بیماری گریوز (Graves’ disease)، می توانند باعث ایجاد وضعیتی به نام بیماری چشم تیروئید (Thyroid Eye Disease – TED) یا افتالموپاتی گریوز (Graves’ Ophthalmopathy) شوند. در این حالت، سیستم ایمنی به بافت های پشت و اطراف چشم حمله کرده و باعث التهاب و تورم می شود.

علائم TED می تواند شامل موارد زیر باشد:

• احساس فشار یا درد پشت چشم
• خشکی، سوزش و قرمزی چشم (به دلیل بیرون زدگی چشم و بسته نشدن کامل پلک ها)
• آبریزش چشم
• حساسیت به نور
• بیرون زدگی چشم ها (پروپتوزیس یا اگزوفتالموس)
• عقب کشیده شدن پلک ها (رتراکسیون پلکی) که باعث می شود سفیدی چشم بیشتری نمایان شود.
• تورم پلک ها و بافت های اطراف چشم
• دوبینی (به دلیل درگیری عضلات حرکت دهنده چشم)
• در موارد شدید، کاهش دید به دلیل فشار بر عصب بینایی

تشخیص TED بر اساس علائم بالینی، معاینه چشم، تصویربرداری (CT اسکن یا MRI اوربیت) و آزمایش های عملکرد تیروئید انجام می شود. مدیریت TED شامل کنترل بیماری تیروئید زمینه ای، استفاده از اشک مصنوعی و لوبریکانت ها، داروهای ضدالتهاب (مانند کورتیکواستروئیدها)، و در موارد شدیدتر، رادیوتراپی اوربیت یا جراحی (برای کاهش فشار بر عصب بینایی، اصلاح بیرون زدگی چشم یا اصلاح وضعیت پلک ها و دوبینی) است. سیگار کشیدن خطر ابتلا و شدت TED را به طور قابل توجهی افزایش می دهد، بنابراین ترک سیگار برای این بیماران حیاتی است. علت سوزش و آبریزش چشم در بیماران تیروئیدی اغلب به دلیل خشکی ناشی از اختلال در پلک زدن و پوشش ناکافی سطح چشم است.

تشخیص دقیق علت سوزش و آبریزش چشم

با توجه به طیف گسترده ای از علل احتمالی، رسیدن به تشخیص صحیح برای علت سوزش و آبریزش چشم نیازمند یک رویکرد سیستماتیک و دقیق توسط چشم پزشک است.

معاینه چشم پزشکی: اولین قدم حیاتی

گام اول و اساسی، مراجعه به چشم پزشک برای یک معاینه کامل است. این معاینه معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. اخذ تاریخچه دقیق: پزشک سؤالات مفصلی در مورد ماهیت علائم (شروع، مدت، شدت، عوامل تشدیدکننده یا تسکین دهنده)، سابقه پزشکی عمومی (بیماری های زمینه ای مانند آلرژی، دیابت، تیروئید، بیماری های خودایمنی)، سابقه مصرف داروها، سابقه جراحی چشم، استفاده از لنز تماسی، شغل و شرایط محیطی خواهد پرسید.
2. سنجش حدت بینایی (Visual Acuity Test): برای ارزیابی قدرت دید و رد کردن مشکلات جدی تر بینایی.
3. معاینه خارجی چشم: بررسی پلک ها، مژه ها، لبه پلک (برای علائم بلفاریت یا MGD)، وضعیت قرارگیری پلک ها و نحوه پلک زدن.
4. معاینه با اسلیت لمپ (Slit Lamp Examination): این میکروسکوپ مخصوص به پزشک اجازه می دهد ساختارهای جلویی چشم (ملتحمه، قرنیه، اتاق قدامی، عنبیه، عدسی) را با بزرگنمایی بالا مشاهده کند. پزشک به دنبال علائم التهاب، عفونت، خشکی، جسم خارجی، خراشیدگی قرنیه، زخم قرنیه، مشکلات لایه اشکی و سایر ناهنجاری ها می گردد. ممکن است از قطره رنگ فلورسئین برای مشاهده بهتر آسیب های سطحی قرنیه یا اندازه گیری زمان شکست اشک (TBUT) استفاده شود.
5. اندازه گیری فشار داخل چشم (Tonometry): برای رد کردن گلوکوم (آب سیاه).
6. معاینه ته چشم (Fundoscopy): پس از گشاد کردن مردمک با قطره، پزشک شبکیه و عصب بینایی را بررسی می کند، به خصوص اگر شک به بیماری های سیستمیک یا مشکلات عصبی وجود داشته باشد.

آزمایش های تکمیلی: چه زمانی لازم هستند؟

در بسیاری از موارد، تاریخچه و معاینه بالینی برای تشخیص علت سوزش و آبریزش چشم کافی است. اما گاهی اوقات، برای تأیید تشخیص یا رد کردن سایر احتمالات، آزمایش های بیشتری لازم است:

• تست شیرمر (Schirmer Test): برای اندازه گیری میزان تولید پایه و رفلکسی اشک. نوارهای کاغذی مخصوصی در پلک پایینی قرار داده می شود و میزان خیس شدن آن ها در 5 دقیقه اندازه گیری می شود.
• اندازه گیری زمان شکست اشک (Tear Break-Up Time – TBUT): با استفاده از رنگ فلورسئین و اسلیت لمپ، زمانی که طول می کشد تا پرده اشکی پس از یک پلک زدن کامل شروع به شکستن (خشک شدن) کند، اندازه گیری می شود. زمان کوتاه نشان دهنده ناپایداری لایه اشکی و احتمال خشکی تبخیری است.
• رنگ آمیزی سطح چشم (Ocular Surface Staining): استفاده از رنگ های مخصوص مانند فلورسئین، سبز لیزامین (Lissamine Green) یا رز بنگال (Rose Bengal) برای مشاهده سلول های آسیب دیده یا خشک در سطح قرنیه و ملتحمه.
• اندازه گیری اسمولاریته اشک: سنجش غلظت املاح در اشک. اسمولاریته بالا مشخصه خشکی چشم است.
• میبوگرافی (Meibography): تصویربرداری از غدد میبومین در پلک ها برای ارزیابی ساختار و تشخیص آتروفی یا انسداد آن ها (MGD).
• تست های آلرژی: در صورت شک به کنژنکتیویت آلرژیک، تست های پوستی (Prick test) یا آزمایش خون (اندازه گیری IgE اختصاصی) ممکن است برای شناسایی آلرژن های خاص انجام شود.
• نمونه برداری و کشت: در موارد مشکوک به عفونت (به خصوص کراتیت یا کنژنکتیویت های مقاوم به درمان)، ممکن است نمونه ای از ترشحات یا سطح چشم برای بررسی میکروسکوپی و کشت باکتری، قارچ یا ویروس گرفته شود.
• آزمایش خون: در صورت شک به بیماری های سیستمیک زمینه ای مانند سندرم شوگرن، آرتریت روماتوئید یا بیماری تیروئید، آزمایش خون برای بررسی آنتی بادی های خاص یا هورمون های تیروئید درخواست می شود.

انتخاب آزمایش های تکمیلی به یافته های اولیه و شک بالینی پزشک بستگی دارد.

راهکارهای درمانی و مدیریتی

هنگامی که علت سوزش و آبریزش چشم مشخص شد، می توان برنامه درمانی مناسب را آغاز کرد. هدف درمان، رفع علت زمینه ای، تسکین علائم و جلوگیری از عوارض بعدی است.

درمان های خانگی و خودمراقبتی

برای موارد خفیف یا به عنوان درمان کمکی، برخی راهکارهای خانگی می توانند مفید باشند:

• کمپرس گرم: قرار دادن یک حوله تمیز و گرم روی پلک های بسته به مدت 5-10 دقیقه می تواند به تسکین سوزش، بهبود عملکرد غدد میبومین (در موارد MGD و بلفاریت) و کاهش التهاب کمک کند.
• کمپرس سرد: برای موارد آلرژی یا کنژنکتیویت ویروسی، کمپرس سرد می تواند به کاهش خارش، تورم و قرمزی کمک کند.
• شستشوی چشم: استفاده از آب تمیز یا محلول های شستشوی چشمی استریل برای پاک کردن مواد محرک یا آلرژن ها از سطح چشم.
• بهداشت پلک: در موارد بلفاریت، شستشوی روزانه لبه پلک ها با آب گرم و شامپو بچه رقیق شده یا پدهای مخصوص پاک کننده پلک برای برداشتن پوسته ها و ترشحات ضروری است.
• اجتناب از محرک ها: شناسایی و دوری از عواملی که باعث تحریک چشم می شوند (دود، گرد و غبار، آلرژن ها، مواد شیمیایی).
• استراحت دادن به چشم ها: رعایت قانون 20-20-20 هنگام کار با کامپیوتر و اطمینان از پلک زدن منظم.
• استفاده از عینک به جای لنز: در صورت بروز علائم، بهتر است تا بهبودی کامل از لنز تماسی استفاده نشود.
• مرطوب نگه داشتن محیط: استفاده از دستگاه بخور در محیط های خشک می تواند به کاهش تبخیر اشک کمک کند.
• نوشیدن آب کافی: هیدراتاسیون عمومی بدن برای تولید اشک مهم است.

داروهای بدون نسخه و تجویزی

بسته به علت و شدت علائم، ممکن است نیاز به استفاده از داروها باشد:

• اشک مصنوعی (Artificial Tears): اولین خط درمان برای خشکی چشم و تسکین سوزش ناشی از تحریکات محیطی. انواع مختلفی با ویسکوزیته ها و ترکیبات متفاوت (حاوی لوبریکانت، الکترولیت، مواد محافظ یا فاقد مواد محافظ) وجود دارد. انتخاب نوع مناسب بستگی به شدت خشکی و نیاز بیمار دارد. قطره های فاقد مواد نگهدارنده برای استفاده مکرر (بیش از 4-6 بار در روز) یا در افراد حساس ارجح هستند.
• ژل ها و پمادهای چشمی (Lubricating Gels and Ointments): این فرآورده ها غلیظ تر از قطره ها هستند و ماندگاری بیشتری روی سطح چشم دارند. معمولاً برای استفاده قبل از خواب توصیه می شوند زیرا ممکن است باعث تاری دید موقت شوند. برای موارد خشکی متوسط تا شدید مفید هستند.
• آنتی هیستامین ها و تثبیت کننده های ماست سل (Antihistamines and Mast Cell Stabilizers): برای درمان کنژنکتیویت آلرژیک. آنتی هیستامین ها (مانند اولوپاتادین، کتوتیفن، آزلاستین) اثر هیستامین را بلوکه کرده و به سرعت خارش و آبریزش را کاهش می دهند. تثبیت کننده های ماست سل (مانند کرومولین سدیم، لودوکسامید) از آزاد شدن هیستامین و سایر واسطه های التهابی جلوگیری می کنند و بیشتر اثر پیشگیرانه دارند. بسیاری از قطره های ضدآلرژی جدید، ترکیبی از هر دو اثر هستند. آنتی هیستامین های خوراکی نیز ممکن است برای کنترل علائم سیستمیک آلرژی تجویز شوند، اما می توانند خشکی چشم را تشدید کنند.
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): قطره های چشمی NSAID (مانند کترولاک، دیکلوفناک) می توانند به کاهش التهاب و درد در برخی شرایط مانند پس از جراحی یا در برخی انواع یووئیت کمک کنند، اما برای سوزش و آبریزش روتین کمتر استفاده می شوند.
• کورتیکواستروئیدهای موضعی (Topical Corticosteroids): این داروها (مانند پردنیزولون، فلورومتولون، لوتپردنول) اثرات ضدالتهابی قوی دارند و برای موارد شدید آلرژی، خشکی چشم التهابی، یووئیت و پس از جراحی تجویز می شوند. استفاده از آن ها باید تحت نظر دقیق چشم پزشک باشد زیرا مصرف طولانی مدت می تواند عوارض جانبی جدی مانند افزایش فشار چشم (گلوکوم)، آب مروارید و افزایش خطر عفونت داشته باشد.
• آنتی بیوتیک های موضعی (Topical Antibiotics): قطره ها یا پمادهای آنتی بیوتیک (مانند اریترومایسین، سیپروفلوکساسین، توبرامایسین) برای درمان کنژنکتیویت باکتریایی، بلفاریت عفونی و پیشگیری یا درمان عفونت در موارد خراشیدگی قرنیه یا پس از خروج جسم خارجی تجویز می شوند.
• داروهای ضدویروس موضعی (Topical Antivirals): برای درمان کراتیت هرپسی (مانند آسیکلوویر، گانسیکلوویر).
• سیکلوسپورین موضعی (Topical Cyclosporine) و لیفیتگراست (Lifitegrast): این داروها با سرکوب سیستم ایمنی و کاهش التهاب سطح چشم، به افزایش تولید اشک طبیعی در بیماران مبتلا به خشکی چشم مزمن ناشی از التهاب کمک می کنند. اثر آن ها تدریجی است و ممکن است چند هفته یا ماه طول بکشد تا نتیجه کامل مشاهده شود.

روش های پیشرفته درمانی

برای موارد مقاوم یا شدید علت سوزش و آبریزش چشم، گزینه های درمانی پیشرفته تری وجود دارد:

• پلاگ مجرای اشکی (Punctal Plugs): وسیله های کوچکی هستند که در مجاری تخلیه اشک (Puncta) در گوشه داخلی پلک ها قرار داده می شوند تا خروج اشک از چشم را کاهش داده و اشک طبیعی یا مصنوعی مدت بیشتری روی سطح چشم باقی بماند. این روش برای درمان خشکی چشم متوسط تا شدید استفاده می شود. پلاگ ها می توانند موقتی (قابل جذب) یا دائمی باشند.
• لنزهای تماسی اسکلرال (Scleral Lenses): لنزهای تماسی سخت و با قطر بزرگ هستند که روی صلبیه (سفیدی چشم) قرار می گیرند و یک مخزن مایع بین لنز و قرنیه ایجاد می کنند. این کار سطح قرنیه را به طور مداوم مرطوب نگه می دارد و برای درمان خشکی چشم بسیار شدید، بیماری های سطح چشم و قرنیه های نامنظم بسیار مؤثر است.
• سرم اتولوگ (Autologous Serum Eye Drops): قطره های چشمی که از خون خود بیمار تهیه می شوند. سرم خون حاوی فاکتورهای رشد و پروتئین هایی مشابه اشک طبیعی است که به ترمیم سطح چشم کمک می کند. این روش برای موارد شدید خشکی چشم که به درمان های دیگر پاسخ نداده اند، استفاده می شود.
• درمان با نور پالسی شدید (Intense Pulsed Light – IPL): این روش که در ابتدا برای درمان مشکلات پوستی استفاده می شد، برای درمان اختلال عملکرد غدد میبومین (MGD) نیز مؤثر شناخته شده است. پالس های نوری به پوست اطراف چشم تابیده می شود که باعث گرم شدن غدد میبومین، کاهش التهاب و بهبود کیفیت چربی اشک می شود.
• پروبینگ یا اکسپرشن غدد میبومین (Meibomian Gland Probing/Expression): روش هایی که در آن پزشک با استفاده از ابزارهای خاص، مجاری مسدود شده غدد میبومین را باز کرده یا محتویات غلیظ شده آن ها را تخلیه می کند تا عملکرد طبیعی غدد بازیابی شود. دستگاه هایی مانند LipiFlow نیز برای این منظور طراحی شده اند که گرما و فشار پالسی را به طور همزمان به پلک ها اعمال می کنند.
• جراحی: در موارد خاص مانند آنتروپیون (برگشتگی پلک به داخل) یا اکتروپیون (برگشتگی پلک به خارج) که باعث تحریک مزمن یا اختلال در پخش اشک می شوند، یا در موارد شدید بیماری چشم تیروئید، ممکن است نیاز به جراحی اصلاحی باشد. پیوند قرنیه نیز برای موارد شدید زخم یا اسکار قرنیه ناشی از خشکی یا عفونت شدید انجام می شود.

انتخاب روش درمانی مناسب به تشخیص دقیق، شدت بیماری، پاسخ به درمان های قبلی و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد و باید توسط چشم پزشک تعیین شود.

پیشگیری: چگونه از چشمان خود محافظت کنیم؟

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. با رعایت برخی نکات ساده می توان خطر بروز یا تشدید علت سوزش و آبریزش چشم را کاهش داد:

1. محافظت در برابر عوامل محیطی:
   • در فضای باز، به خصوص در روزهای آفتابی، بادی یا آلوده، از عینک آفتابی بزرگ و استاندارد (با محافظت UV) استفاده کنید.
   • هنگام کار با مواد شیمیایی، ابزارهای برقی، یا انجام فعالیت هایی که احتمال پاشیدن ذرات وجود دارد (مانند باغبانی، نجاری)، حتماً از عینک محافظ استفاده کنید.
   • از قرار گرفتن در معرض مستقیم باد کولر یا پنکه خودداری کنید.
   • در محیط های خشک از دستگاه بخور استفاده کنید.
2. بهداشت چشم و لنز تماسی:
   • از لمس یا مالیدن چشم ها با دست های آلوده خودداری کنید.
   • آرایش چشم را هر شب قبل از خواب کاملاً پاک کنید.
   • از لوازم آرایش مشترک استفاده نکنید.
   • اگر از لنز تماسی استفاده می کنید، دستورالعمل های مربوط به شستشو، ضدعفونی، مدت زمان استفاده و تعویض لنز و جالنزی را به دقت رعایت کنید. هرگز با لنز نخوابید (مگر اینکه لنز مخصوص این کار باشد و پزشک تجویز کرده باشد) و با لنز شنا نکنید.
3. مدیریت کار با صفحه نمایش:
   • قانون 20-20-20 را رعایت کنید.
   • آگاهانه پلک بزنید.
   • نور و کنتراست صفحه را تنظیم کنید و فاصله مناسب را حفظ نمایید.
   • در صورت نیاز از اشک مصنوعی استفاده کنید.
4. کنترل آلرژی:
   • در فصول اوج گرده افشانی، پنجره ها را بسته نگه دارید و از دستگاه تصفیه هوا استفاده کنید.
   • ملحفه ها را مرتب با آب داغ بشویید تا مایت های گرد و غبار از بین بروند.
   • از تماس با حیوانات خانگی که به آن ها حساسیت دارید، خودداری کنید یا تماس را محدود نمایید.
5. سبک زندگی سالم:
   • رژیم غذایی متعادل و غنی از امگا-۳ (موجود در ماهی های چرب، گردو، بذر کتان) داشته باشید که ممکن است به بهبود خشکی چشم کمک کند.
   • به میزان کافی آب بنوشید.
   • از کشیدن سیگار خودداری کنید و در معرض دود سیگار دیگران قرار نگیرید.
6. معاینات منظم چشم پزشکی:
   • حتی اگر علامتی ندارید، به طور منظم (معمولاً هر 1 تا 2 سال، یا طبق توصیه پزشک بر اساس سن و عوامل خطر) برای معاینه کامل به چشم پزشک مراجعه کنید تا مشکلات احتمالی در مراحل اولیه تشخیص داده شوند.

چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کنیم؟

اگرچه بسیاری از موارد سوزش و آبریزش چشم خفیف و گذرا هستند، اما برخی علائم هشداردهنده وجود دارند که نشان می دهند باید بدون تأخیر به چشم پزشک یا اورژانس مراجعه کنید:

• درد شدید و ناگهانی چشم
• کاهش ناگهانی یا تاری دید شدید
• حساسیت شدید به نور (فتوفوبیا)
• مشاهده هاله نورانی اطراف چراغ ها
• ورود جسم خارجی به چشم که خارج نمی شود یا باعث آسیب شده است
• ترشحات چرکی غلیظ و فراوان از چشم
• قرمزی بسیار شدید چشم، به خصوص اگر یک طرفه باشد یا اطراف قرنیه متمرکز باشد
• آسیب یا ضربه به چشم
• قرار گرفتن چشم در معرض مواد شیمیایی
• تورم شدید پلک ها یا اطراف چشم
• دوبینی ناگهانی
• مردمک های نابرابر یا تغییر شکل مردمک

این علائم می توانند نشان دهنده شرایط جدی مانند گلوکوم زاویه بسته حاد، زخم قرنیه، کراتیت عفونی، یووئیت، جسم خارجی داخل چشمی یا سوختگی شیمیایی باشند که نیاز به درمان فوری برای جلوگیری از آسیب دائمی به بینایی دارند. علت سوزش و آبریزش چشم در این موارد معمولاً یک مشکل اورژانسی است.

خلاصه ای از علل شایع و علائم همراه

راهکارهای اولیه برای مدیریت سوزش و آبریزش چشم در منزل

توجه: این راهکارها جایگزین معاینه و درمان تخصصی توسط چشم پزشک، به خصوص در موارد شدید یا مداوم، نیستند.

پرسش های متداول 

آیا سوزش و آبریزش چشم همیشه نشانه مشکل جدی است؟ خیر، همیشه اینطور نیست. بسیاری از موارد ناشی از عوامل گذرا و کم خطر مانند خستگی چشم، آلرژی خفیف یا خشکی محیط هستند که با راهکارهای ساده یا داروهای بدون نسخه بهبود می یابند. با این حال، اگر علائم شدید، مداوم، همراه با درد، کاهش دید یا ترشحات چرکی باشند، می توانند نشان دهنده مشکل جدی تری باشند و نیاز به بررسی فوری توسط چشم پزشک دارند.

تفاوت بین آبریزش ناشی از آلرژی و خشکی چشم چیست؟ اگرچه هر دو می توانند باعث آبریزش شوند، اما تفاوت های کلیدی وجود دارد. در آلرژی، علامت غالب معمولاً خارش شدید است و آبریزش شفاف و آبکی است. اغلب با قرمزی و تورم پلک همراه است. در خشکی چشم، علامت غالب احساس سوزش، خراشیدگی یا وجود شن در چشم است. آبریزش در خشکی چشم یک پاسخ رفلکسی به تحریک ناشی از خشکی است و ممکن است کیفیت روان کنندگی لازم را نداشته باشد.

آیا استفاده مکرر از اشک مصنوعی مضر است؟ استفاده از اشک مصنوعی طبق نیاز معمولاً بی خطر است، به خصوص اگر از انواع فاقد مواد نگهدارنده (Preservative-Free) استفاده شود. مواد نگهدارنده موجود در برخی قطره ها (مانند بنزالکونیوم کلراید – BAK) در صورت استفاده بسیار مکرر (بیش از 4-6 بار در روز) می توانند خود باعث تحریک و سمیت سطح چشم شوند. بنابراین، برای استفاده طولانی مدت و مکرر، قطره های تک دوز یا چنددوز فاقد مواد نگهدارنده توصیه می شوند.

چه زمانی باید نگران سوزش چشم در کودکان باشیم؟ سوزش و آبریزش در کودکان نیز می تواند ناشی از آلرژی، عفونت (کنژنکتیویت) یا ورود جسم خارجی باشد. اگر کودک از درد شدید، ترس از نور، کاهش دید یا قرمزی شدید شکایت دارد، یا اگر ترشحات چرکی وجود دارد، یا علائم پس از چند روز بهبود نمی یابند، باید فوراً توسط پزشک (عمومی یا چشم پزشک) معاینه شود. همچنین، مالیدن مداوم چشم ها توسط کودک می تواند نشان دهنده مشکل باشد.

آیا تغییر فصل می تواند علت سوزش و آبریزش چشم باشد؟ بله، تغییرات فصلی نقش مهمی دارند. در بهار و پاییز، افزایش گرده گیاهان می تواند باعث تشدید آلرژی های فصلی شود. در زمستان، هوای سرد و خشک بیرون و سیستم های گرمایشی داخل ساختمان می توانند خشکی چشم را تشدید کنند. در تابستان، قرار گرفتن در معرض نور خورشید، کلر استخر و استفاده از کولر گازی نیز می تواند باعث تحریک و خشکی چشم شود.

آیا استرس می تواند باعث سوزش چشم شود؟ ارتباط مستقیمی بین استرس و سوزش چشم به عنوان علت اصلی وجود ندارد، اما استرس می تواند به طور غیرمستقیم تأثیر بگذارد. استرس می تواند باعث تشدید برخی شرایط زمینه ای مانند بیماری های خودایمنی یا مشکلات پوستی (که می توانند روی پلک ها تأثیر بگذارند) شود. همچنین، استرس ممکن است باعث تغییر در الگوهای خواب یا تمرکز بیشتر بر ناراحتی های جسمی شود که علائم موجود را بارزتر می کند. در برخی افراد، تیک های عصبی ناشی از استرس (مانند پلک زدن مکرر یا مالیدن چشم) نیز می تواند باعث تحریک شود.

نتیجه گیری

سوزش و آبریزش چشم، علائم شایعی هستند که می توانند ناشی از دلایل بسیار متنوعی، از تحریکات ساده محیطی و آلرژی گرفته تا عفونت ها، خشکی چشم و حتی بیماری های سیستمیک باشند. درک علت سوزش و آبریزش چشم در هر فرد، کلید اصلی انتخاب درمان مؤثر و پیشگیری از عوارض احتمالی است. در حالی که بسیاری از موارد با مراقبت های خانگی و داروهای بدون نسخه قابل مدیریت هستند، علائم شدید، مداوم یا همراه با نشانه های هشداردهنده مانند درد شدید یا کاهش دید، نیازمند ارزیابی فوری توسط چشم پزشک می باشند.

حفظ سلامت چشم ها با رعایت بهداشت، محافظت در برابر عوامل آسیب زا، مدیریت صحیح کار با دستگاه های دیجیتال و انجام معاینات منظم چشم پزشکی امکان پذیر است. به یاد داشته باشید که چشمان شما ارزشمند هستند و توجه به علائم و مراقبت صحیح از آن ها، سرمایه گذاری برای حفظ کیفیت بینایی و زندگی شماست.

دکتر صدوق، به عنوان یکی از مراجع پیشرو در زمینه اطلاعات مراقبت از چشم، همواره در تلاش است تا با ارائه محتوای دقیق و به روز، شما را در مسیر حفظ سلامت چشمانتان یاری نماید. ما از اینکه تا پایان این مقاله جامع با دکتر صدوق همراه بودید، سپاسگزاریم.